Skrining

Šta je skrining?

Rano otkrivanje maligniteta (skrining ili probir) je preventivna multidisciplinarna javno-zdravstvena aktivnost koju inicira država među zdravom, asimptomatskom populacijom, sa prosječnim rizikom obolijevanja, u cilju detekcije maligniteta u ranim fazama bolesti što rezultuje smanjenjem obolijevanja i smrtnosti od malignih bolesti za koje se skrining uvodi. Ranim otkrivanjem povećava se mogućnost izliječenja, poboljšava kvalitet života bolesnika i produžava period preživljavanja uz istovremeno smanjenje troškova liječenja i zbrinjavanja takvih pacijenata.

Skrining raka debelog crijeva

Program ranog otkrivanja raka debelog crijeva započeo je u 14 opština (na teritoriji opštine Podgorica samo u Domu zdravlja u bloku V) 01. juna 2013. godine da bi se nakon godinu dana sprovođenja proširio na svih 18 domova zdravlja, Zdravstveni centar Ministarstva unutrašnjih poslova Crne Gore i Zdravstveni centar bezbjednosnih snaga Crne Gore. Programom su obuhvaćene sve žene i muškarci u Crnoj Gori u dobi od 50.-74. godine koji se od strane timova izabranih doktora za odrasle pozivaju da sprovedu testiranje na nevidljivo (okultno) krvarenje u stolici. Osobe kod kojih je test pozitivan se zatim pozivaju na kolonoskopski pregled radi utvrđivanja uzroka krvarenja.

Jedan ciklus skrininga traje dvije godine odnosno to je vremenski interval nakon kojeg se osoba ponovo poziva da dođe na testiranje u narednom ciklusu ukoliko je nalaz prethodne runde (ciklusa) skrininga bio negativan.

Kao skrining test koristi se iFOBT (Immunochemical Fecal Occult Blood Test – imunohemijski test na okultno krvarenje u stolici) koji je brz, pouzdan i jednostavan metod pregleda stolice koju osoba dostavlja po uputstvima izabranog ljekara.

Za sve pacijente sa pozitivnim nalazom skrining testa sprovodi se kolonoskopski pregled koji podrazumijeva pregled debelog crijeva kolonoskopskim aparatom sa kamerom, a u cilju otkrivanja promjena, najčešće polipa, koji uzrokuju krvarenje i u najvećem broju slučajeva prethode nastanku raka debelog crijeva. Kolonoskopija je najbolja dijagnostička metoda pregleda debelog crijeva, jer omogućava pregled cijele sluznice debelog crijeva. Pored pregleda, kolonoskopijom je moguće bezbolno ukloniti polipe, pa je time kolonoskopija u brojnim slučajevima i definitivna terapija promjena. Pored tumorskih promjena, pregledom se mogu otkriti i druge bolesti crijeva. Pregled se radi u adekvatno opremljenim ambulantama za kolonoskopiju u Kliničkom centru Crne Gore i u OB Meljine. Pregled traje u prosjeku 30 minuta i uglavnom je bezbolan. Iz određenih razloga, ponekad se pregled radi u anesteziji kada je potrebno povesti nekoga u pratnji i adekvatno se pripremiti za proceduru. Generalno gledano, za uspješan kolonoskopski, pregled crijeva, potrebna je dobra priprema, koja počinje dva dana prije zakazanog pregleda određenim režimom ishrane i upotrebom sredstva za čišćenje crijeva. Izabrani doktor upoznaje pacijenta sa detaljima pripreme i pregleda.

Skrining raka grlića materice

Započeo 18. jula 2016. godine u opštini Podgorica. Ciljnu grupu činile su žene, registrovane kod izabranih ginekologa u dobnoj skupini 30 do 34 godina.

Od 01. februara 2018. godine skrining se sprovodi na nacionalnom nivou, a od 01. februara 2019. godine ciljnu grupu čine žene koje su izvršile odabir i registraciju kod izabranog ginekologa i koje imaju između 30 i 42. godine starosti. Ukoliko se do sada nisu registrovale, žene ove dobne skupine imaju mogućnost da se samoinicijativno uključe u program javljajući se timu izabranog ginekologa.

Primarni skrining test je određivanje prisustva DNK HPV (humanog papilloma virusa) u brisu grlića materice (cervikalnom brisu). Uzorkovanje cervikalnih briseva za ispitivanje na prisustvo visokorizičnih genotipova HPV-a vrše izabrani ginekolozi. Uzorkovanje cervikalnih briseva je jednostavna, neinvazivna i bezbolna procedura kojom se uzima bris grlića materice i kanala grlića maternice.

U Institutu za javno zdravlje Crne Gore (IJZCG) vrši se analiza uzorkovanog materijala i rezultati se elektronskim putem šalju izabranim ginekolozima, koji obavještavaju žene. Žene kod kojih je test pozitivan pozivaju se na ginekološke preglede (kolposkopiju i eventualnu biopsiju, PAPA test-citološki pregled cervikalnog brisa metodom LBC (liquid based cytology). Tada  se mogu pronaći promijenjene ćelije u ranom stadiju koje se mogu lako odstraniti, tako da se ne razviju u rak.

Ciklus skrininga raka grlića materice traje 5 godina što znači da će žene sa HPV negativnim nalazom biti pozvane za pet godina u novi ciklus skrininga.

Skrining raka dojke

Program ranog otkrivanja raka dojke za žene iz opština Podgorica, Danilovgrad, Cetinje i Kolašin započeo je 23. decembra 2015. godine. Ciljna grupa su žene dobne skupine 50-69. godine, a ciklus skrininga traje dvije godine. Skrining test je mamografija na digitalnom mamografu koji je instaliran u prostorijama Klinike za onkologiju Kliničkog centra Crne Gore. Mamografija je rendgenski pregled dojki kojim se mogu otkriti promjene na dojci i do dvije godine ranije od pojave kliničkih simptoma (promjene na koži dojke, pojave iscjetka ili kvržice).

Sa ciljem unapređenja kvaliteta očitavanja snimaka, svaki mamografski snimak očitavaju dva radiologa zasebno i u elektronskoj formi evidentiraju rezultate koji se prosljeđuju izabranim doktorima. Važno je napomenuti da se ni najsavremenijom digitalnom mamografijom ne može identifikovati 15-20% karcinoma dojke posebno kada se radi o dojkama sa gustom žljezdanom strukturom. U takvim slučajevima žene se upućuju na dodatna dijagnostička ispitivanja: ultrazvučno snimanje, ciljanu kompresiju (CK) sa uvećanjem, tomosintezu, CORE ili VAB biopsiju.

Izvor: Institut za javno zdravlje Crne Gore dostupno na: https://www.ijzcg.me/me/odjeljenje-za-skrininge