Šta su hronične nezarazne bolesti, koje su i koji su rizici nastanka
Hronične nezarazne bolesti (HNB) su dominantni uzrok obolijevanja i umiranja na svjetskom nivou. To su bolesti koje imaju dug tok, a najčešće im u osnovi nastanka i razvoja nije biološki agens. HNB najčešće nastaju kao rezultat kombinacije genetskih, fizioloških, faktora okoline i ponašanja. Postoji veliki broj ovih bolesti, mada se kao ključne izdvajaju četiri grupe koje zapravo predstavljaju hronične masovne – nezarazne bolesti: bolesti srca i krvnih sudova (kardiovaskularne bolesti i cerebrovaskularne bolesti), maligne bolesti, dijabetes melitus i hronične respiratorne bolesti.
Pomenute grupe masovnih hroničnih oboljenja imaju četiri glavna, zajednička faktora rizika, koji su vezani za ponašanje i na koje je moguće uticati tj. prevenirati ih, to su: upotreba duvana, štetna upotreba alkohola, fizička neaktivnost i nezdrava ishrana. Ovakvo rizično ponašanje dovodi do četiri najznačajnije metaboličke promjene: povećanje arterijskog krvnog pritiska (hipertenzija), povećanje vrijednosti glukoze (šećera) i masnoća/ lipida (dominantno holesterola) u krvi i povećanje tjelesne mase, odnosno gojaznost.
Navedeni faktori rizika i njihove metaboličke posljedice iako glavni, ipak nijesu i jedini faktori koji vode ka nastanku ovih oboljenja. Postoje mnogobrojni faktori rizika iz okoline i profesionalnog okruženja koji povećavaju rizik za obolijevanje od neke od nezaraznih bolesti (npr. upotreba alkohola, zagađeni vazduh, toplotni talasi, hronični stres, jonizujuće i ultravioletno zračenje, nepravilna upotreba hemijskih sredstava, pojedine virusne infekcije).
Ove bolesti su dodatno pokrenute okolnostima kao što su brza neplanirana urbanizacija, globalizacija nezdravog načina života i starenje stanovništva. Nezdrava ishrana i nedostatak fizičke aktivnosti mogu se ispoljiti kao povišen krvni pritisak, povećan nivo glukoze u krvi, povišen nivo masnoća u krvi i gojaznost. Promjenjiva ponašanja, poput upotrebe duvana, tjelesne neaktivnosti, nezdrave ishrane i štetne upotrebe alkohola, povećavaju rizik od HNB. Procjene su da konzumiranje duvana svake godine čini više od 7,2 miliona smrtnih slučajeva (uključujući posljedice izloženosti pasivnom duvanskom dimu), a postoje i predviđanja da će se povećati na globalnom nivou. Prekomjernom unosu soli pripisuje se 4,1 milion smrtnih slučajeva godišnje. Više od polovine od 3,3 miliona smrtnih slučajeva zbog štetne konzumacije alkohola pripisuje se HNB, uključujući maligna oboljenja. Nedovoljnoj fizičkoj aktivnosti može se pripisati 1,6 miliona smrtnih slučajeva godišnje.
Većina nezaraznih bolesti i njihovih komplikacija su u velikoj mjeri preventabilnog karaktera. Promovisanjem zdravih stilova života može se spriječiti 90% oboljenja od dijabetesa tip 2, 80% koronarnih oboljenja srca i 70% moždanih udara. Efektivne javno-zdravstvene intervencije i politike usmjerene ka redukciji faktora rizika zajedničkih za nastanak velikog broja nezaraznih bolesti rezultiraju unapređenjem zdravlja populacije, smanjivanjem zdravstvene potrošnje i povećanjem ekonomske produktivnosti.
Moguće je ukloniti ili modifikovati faktore rizika, spriječiti početak ili napredovanje bolesti, spriječiti nesposobnost, kao i prerano umiranje. Ishod bolesti je moguće poboljšati njenim ranim otkrivanjem, odgovarajućom terapijom i efikasnom rehabilitacijom. Odgovarajuća primjena znanja na svim nivoima zdravstvene zaštite ima višestruku korist za sve.
Važno:
